Uprawa winorośli w przydomowym ogrodzie lub na działce to coraz bardziej popularne zajęcie wśród polskich ogrodników. Winorośl to roślina, która nie tylko dostarcza pysznych i zdrowych owoców, ale także może stanowić piękną ozdobę ogrodu. Jednak aby cieszyć się obfitymi i smacznymi zbiorami, należy pamiętać o szeregu zabiegów pielęgnacyjnych, których wykonanie w odpowiednim czasie jest kluczowe. W niniejszym artykule przedstawimy kompleksowy przewodnik po uprawie winorośli – od wyboru odpowiedniego stanowiska, przez sadzenie, nawożenie i ochronę przed chorobami, aż po zbiór i przechowywanie owoców. Poznasz również sposoby na rozmnażanie winorośli oraz stworzenie atrakcyjnej kompozycji z tą rośliną. Niezależnie od tego, czy jesteś początkującym, czy doświadczonym ogrodnikiem, ten artykuł dostarczy Ci niezbędnej wiedzy, aby z powodzeniem założyć i pielęgnować własną winnicę.
Charakterystyka winorośli i jej walory
Budowa i wygląd winorośli
Winorośl właściwa, znana również jako winorośl winna lub latorośl winna (łac. Vitis vinifera), to pnącze z rodziny winoroślowatych. Osiąga zwykle długość do 10 metrów, choć sporadycznie można spotkać egzemplarze sięgające nawet 40 metrów. Pędy winorośli czepiają się podpor za pomocą wąsów czepnych. Wyróżniamy dwa typy pędów – długopędy i krótkopędy, przy czym te drugie zamierają jesienią, a w kolejnym sezonie z pąków kątowych rozwijają się nowe długopędy. Liście winorośli są dłoniasto klapowane, ciemnozielone z wierzchu i jasnozielone od spodu, pokryte delikatnym, szarym kutnerem. Wiosną na roślinach pojawiają się kwiatostany, a następnie kuliste lub podłużne jagody o średnicy około 2 cm, których barwa może wahać się od jasno zielonej, przez różową i czerwoną, aż po niemal czarną.
Pochodzenie i rozprzestrzenienie winorośli
Winorośl właściwa pochodzi z basenu Morza Śródziemnego oraz południowo-zachodniej Azji. Jej naturalne stanowiska w Europie rozciągały się od Hiszpanii, przez Włochy, Szwajcarię, Austrię i Węgry, po Rumunię i kraje bałkańskie. Po stronie azjatyckiej obejmowały wybrzeże Morza Czarnego, rejon Kaukazu oraz południowe wybrzeża Morza Kaspijskiego. Działalność człowieka oraz podatność na choroby i szkodniki sprawiły, że winorośl na stanowiskach naturalnych stała się gatunkiem zagrożonym. Obecnie w uprawie znajduje się wiele odmian wywodzących się od dziko rosnącej winorośli.
Właściwości i zastosowanie winogron
Owoce winorośli, czyli winogrona, od wieków są cenione ze względu na swoje walory smakowe oraz właściwości zdrowotne. Zawierają one cenne witaminy, minerały i związki bioaktywne, takie jak flawonoidy, które wykazują działanie antyoksydacyjne i przeciwnowotworowe. W medycynie niekonwencjonalnej powstał nawet specjalny dział – ampeloterapia, zajmujący się leczeniem owocami i sokiem winogronowym, a także winem. Winogrona mogą być spożywane na surowo, ale również wykorzystywane do produkcji wyrobów takich jak wino, soki, dżemy, galaretki czy rodzynki.
Wybór odpowiedniego stanowiska pod uprawę winorośli
Wymagania świetlne i termiczne
Winorośl jest rośliną ciepłolubną, dlatego najlepiej rośnie i plonuje na dobrze nasłonecznionych i łatwo nagrzewających się stanowiskach. Idealne są miejsca osłonięte od wiatru, takie jak południowe ściany budynków lub pergole. Odmiany deserowe, charakteryzujące się mniejszą odpornością na mróz, powinny być lokalizowane w szczególnie ciepłych i osłoniętych miejscach.
Wymagania glebowe
Winorośl nie jest wymagająca pod względem gleby, ale preferuje podłoże dobrze przepuszczalne i szybko nagrzewające się. Sprawdzi się przeciętna, lekka ziemia ogrodowa, a nawet piaszczyste podłoże. Należy unikać gleb podmokłych, na których rośliny będą rosły słabo i częściej chorować. W razie potrzeby konieczne jest wcześniejsze zdrenowanie terenu.
Lokalizacja na działce
Przy wyborze lokalizacji na działce lub w ogrodzie należy zwrócić uwagę, aby winorośle były posadzone w miejscach osłoniętych od wiatru i dobrze nasłonecznionych. Korzystne jest umiejscowienie krzewów wzdłuż linii północ-południe, co zapewni równomierne doświetlenie. Warto również rozważyć sąsiedztwo innych roślin, unikając np. drzew i krzewów o płytkim systemie korzeniowym, które mogą konkurować z winorośli o składniki odżywcze.
Sadzenie i rozmnażanie winorośli
Wybór i przygotowanie sadzonek
Najlepszym materiałem do sadzenia są sadzonki z upraw pojemnikowych, gdyż mają one dobrze rozwinięty system korzeniowy. Należy zwrócić uwagę, aby liście nie nosiły oznak chorób lub uszkodzeń, a dolna część pędu była zdrewniała, co zwiększa szansę na dobre przezimowanie. Sadzonki z upraw gruntowych, tzw. kopane, można sadzić jesienią lub wczesną wiosną.
Przygotowanie gleby pod sadzenie
Przed posadzeniem winorośli należy odpowiednio przygotować glebę. Wykopuje się rów lub dołek o głębokości około 70 cm, który wypełnia się mieszanką ziemi ogrodowej i dobrze rozłożonego kompostu lub obornika. Aby podnieść pH gleby, wskazane jest również dodanie garści zmielonej kredy. Rośliny sadzić na głębokość 15-25 cm, pozostawiając 110-140 cm odstępu między krzewami.
Metody rozmnażania
Winorośl można rozmnażać wegetatywnie poprzez ukorzenianie sadzonek zdrewniałych, odkłady lub szczepienie. Najlepszy czas na pozyskanie materiału to koniec zimy lub wczesna wiosna. Sadzonki zdrewniałe powinny mieć około 30 cm długości i składać się z minimum 3 węzłów. Odkłady wykonuje się wczesną wiosną lub późną jesienią, przysypując ziemią pęd, który następnie ukorzenia się. Szczepienie pozwala na połączenie odmiany szlachetnej z odporną podkładką.
Pielęgnacja i ochrona winorośli
Nawożenie
Winorośle mają umiarkowane zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Zaleca się stosowanie granulowanych nawozów mineralnych w 2-3 dawkach, z których ostatnia powinna być wykonana najpóźniej na przełomie czerwca i lipca. Dobrym rozwiązaniem są również nawozy ekologiczne, bogate w substancje organiczne. Pod koniec lata warto również rozłożyć wokół roślin cienką warstwę kompostu.
Podlewanie
W naszym klimacie podlewanie ma istotny wpływ na siłę wzrostu, plonowanie i kondycję winorośli. Szczególną uwagę należy zwrócić na rośliny rosnące w pobliżu budynków, gdzie gleba szybciej przesycha. Odpowiednia wilgotność podłoża jest kluczowa zwłaszcza w okresie zawiązywania i dojrzewania owoców.
Ściółkowanie
Ściółkowanie gleby wokół krzewów winorośli jest zabiegiem zalecanym, gdyż skutecznie zapobiega wzrostowi chwastów i nadmiernemu parowaniu wody. Dobrym materiałem do ściółkowania jest przekompostowana kora.
Ochrona przed przymrozkami
Późne przymrozki wiosenne mogą poważnie uszkodzić młode pędy i kwiaty winorośli. Aby temu zapobiec, można stosować deszczowanie roślin w okresie występowania niskich temperatur. W razie stwierdzenia szkód warto również zastosować preparat wzmacniający, taki jak Superplon K.
Cięcie
Cięcie winorośli należy do najważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych. Wykonuje się je corocznie w okresie spoczynku zimowego, najlepiej w końcu lutego lub na początku marca. Polega ono na pozostawieniu 2-3 zdrewniałych pędów jednorocznych (łóz) z 6-12 pąkami, z których wiosną wyrosną nowe pędy owocujące.
Cięcie zielone
Obcinanie lub obłamywanie tegorocznych przyrostów w okresie kwitnienia i dojrzewania owoców jest zabiegiem bardzo ważnym dla jakości winogron. Pozwala ono na wzmocnienie krzewu i skierowanie większej ilości składników odżywczych do kwiatów oraz zawiązujących się owoców. Dodatkowo poprawia dostęp światła do gron, co korzystnie wpływa na ich smak i wygląd.
Przygotowanie do zimy
Aby zabezpieczyć winorośl przed mrozami, wokół podstawy krzewu należy usypać kopczyk z ziemi o wysokości około 30 cm. Pędy, które mają owocować w kolejnym sezonie, można również przygiąć do ziemi i okryć agrowłókniną lub matą słomianą.
Zbiór i przechowywanie owoców
Termin zbioru
Owoce winorośli należy zbierać w odpowiednim terminie, zależnym od danej odmiany. Dla wcześniejszych odmian będzie to zazwyczaj koniec sierpnia, a dla późniejszych – październik. Grona należy zrywać delikatnie, unikając uszkodzeń skórki.
Przechowywanie
Po zbiorze owoce winorośli powinny być przechowywane w warunkach chłodniczych, aby zachować ich świeżość i jakość. Jeśli nie mamy możliwości przechowywania w chłodni, grona można trzymać w lodówce lub w innym chłodnym miejscu.
Rozwiązywanie problemów w uprawie winorośli
Choroby grzybowe
Najczęstsze choroby grzybowe winorośli to antraknoza, czarna plamistość, mączniak prawdziwy i rzekomy oraz szara pleśń. Objawy tych chorób to m.in. plamy na liściach, pękanie i gnicie owoców. W zwalczaniu skuteczne są preparaty pochodzenia naturalnego, takie jak Miedzian Extra 350 SC, Biosept Active, a także fungicydy chemiczne, np. Signum 33 WG czy Switch 62,5 WG.
Szkodniki
Wśród szkodników zagrażających winorośli wyróżniamy m.in. przędziorka chmielowca, pilśniowca winoroślowego, mszyce oraz filokserę winiec. Objawiają się one przebarwieniami, zniekształceniami liści i gron. W zwalczaniu tych szkodników pomocne są naturalni wrogowie, a także preparaty olejowe i insektycydy, np. Emulpar 940 EC, Karate Gold czy Mospilan 20 SP.
Rak bakteryjny
Objawy tej choroby to pojawianie się białych narośli na starszych pędach, żółknięcie liści i zaczerwienienie nerwów. W walce z rakiem bakteryjnym należy wycinać i palić silnie porażone rośliny, a rany po cięciu zabezpieczać maścią ogrodniczą. Pomocne są również opryski preparatami miedziowymi, np. Miedzian Extra 350 SC.
Aranżacja ogrodu z wykorzystaniem winorośli
Odmiana 'Incana’ – ozdobna winorośl
Oprócz odmian uprawianych ze względu na owoce, w ogrodach można spotkać również winorośle uprawiane dla walorów dekoracyjnych. Przykładem jest odmiana 'Incana’, która wyróżnia się liśćmi pokrytymi srebrzystym kutnerem. Roślina ta doskonale prezentuje się w kompozycjach z drzewami i krzewami o czerwonych lub fioletowych liściach.
Odmiana 'Purpurea’ – czerwonolistna winorośl
Kolejną ciekawą odmianą o walorach ozdobnych jest 'Purpurea’, której liście zachowują intensywny, purpurowy kolor przez cały sezon wegetacyjny. Tworzy ona efektowne tło dla innych zielonych roślin liściastych i iglastych.
Winorośl jako element kompozycji ogrodowej
Winorośl, dzięki swojej charakterystycznej sylwetce i zmienności liści w ciągu sezonu, może stanowić interesujący element kompozycji ogrodowej. Dobrze komponuje się z drzewami i krzewami, tworząc żywe, pnące ściany czy pergole. Jej czerwonolistne odmiany świetnie uzupełnią kompozycje z roślinami o ciemnej lub zielonej barwie liści.
Podsumowanie
Uprawa winorośli w przydomowym ogrodzie lub na działce to fascynujące zajęcie, które pozwala cieszyć się smacznymi i zdrowymi owocami, a także u Winorośl może również stanowić piękną ozdobę ogrodu, tworząc efektowne kompozycje. Przy odpowiednim doborze odmian i umiejętnym rozmieszczeniu krzewów można uzyskać wyjątkowe aranżacje, które będą cieszyć oko przez cały sezon. Warto rozważyć sadzenie odmian o dekoracyjnych walorach liściowych, takich jak 'Incana’ czy 'Purpurea’, które świetnie komponują się z innymi roślinami o barwnych liściach.
Podsumowując, uprawa winorośli w ogrodzie to zajęcie wymagające nieco więcej pracy, ale niezwykle satysfakcjonujące. Dostarczając smacznych i zdrowych owoców, winorośl może również stać się atrakcyjnym elementem ogrodu, wzbogacając jego wygląd i różnorodność. Pamiętając o odpowiednim doborze stanowiska, regularnej pielęgnacji oraz ochronie przed chorobami i szkodnikami, można z powodzeniem założyć i prowadzić własną, przydomową winnicę.
Porady ekspertów
Aby jeszcze lepiej przygotować się do uprawy winorośli, warto skorzystać z porad doświadczonych ogrodników i specjalistów. Oto kilka cennych wskazówek:
Wybór odmiany
Przy wyborze odmiany winorośli należy kierować się nie tylko walorami smakowymi owoców, ale także ich odpornością na mróz i choroby. Dla początkujących dobrym wyborem będą odmiany takie jak 'Gołubok’, 'Iza Zaliwska’ czy 'Schuyler’, które łączą wysoką jakość owoców z dużą odpornością.
Prawidłowe cięcie
Cięcie winorośli to kluczowy zabieg pielęgnacyjny, od którego zależy jakość i obfitość plonów. Eksperci radzą, aby pozostawiać na każdej łozie 6-12 pąków, gdyż mróz może uszkodzić 1-2 z nich. Warto również zostawić jeden pąk zapasowy, który można później usunąć, jeśli okaże się zbędny.
Ochrona przed chorobami
W walce z chorobami grzybowymi winorośli niezwykle ważne jest regularne, profilaktyczne stosowanie preparatów ochronnych, zarówno pochodzenia naturalnego, jak i chemicznego. Pozwoli to uniknąć poważnych strat w plonach.
Rozmnażanie
Jeśli chcemy poszerzyć kolekcję uprawianych odmian, warto spróbować rozmnażania winorośli poprzez ukorzenianie sadzonek zdrewniałych lub szczepienie. Dzięki temu uzyskamy rośliny o identycznych cechach, jak te, z których pobrano materiał.
Przestrzegając tych porad i korzystając z wiedzy ekspertów, każdy ogrodnik może z powodzeniem założyć i prowadzić własną, przydomową winnicę, ciesząc się jej walorami przez wiele lat.
